Agresja jest zjawiskiem, które staje się coraz większym problemem w polskich szkołach. Co gorsza, w życiu współczesnej szkoły odczuwalne jest poczucie bezradności wobec przemocy wśród uczniów. Powszechna dotąd zasada współpracy i wzajemnej pomocy coraz częściej bywa zastąpiona zasadą wymuszania i używania siły. Powstaje komunikacja oparta na zdobywaniu przewagi przez silniejszego i wymuszaniu uległości, a na korytarzach szkół obserwowane są niepożądane zachowania, wyzwiska i przekleństwa. Tym samym widoczna jest przemoc zarówno fizyczna jak i psychiczna, bójki a także szantaż. W szkołach, nawet tych na najniższym szczeblu, pojawiają się coraz bardziej agresywni uczniowie oraz samotnicy, których głęboka izolacja społeczna wynika z braku przynależności.
Istnieje wiele powodów, dla których dzieci i młodzież szkolna wykazuje właśnie takie zachowania, a odpowiedzialnymi za nie obarcza się zarówno szkołę, jak i rodziców. Należy, zatem uczyć młodych ludzi umiejętności potrzebnych im do rozwiązywania problemów występujących w ich codziennym życiu, asertywnego radzenia sobie w sytuacjach, które mogą być dla nich trudne i stresujące oraz zapewnienia szczęścia i zadowolenia w relacjach interpersonalnych. Złość, przemoc u dzieci i młodzieży pojawiają się najczęściej wtedy, gdy któraś z ich potrzeb jest niezaspokojona. Aby zwalczyć agresywne zachowania, należy najpierw poznać ich przyczyny. W minimalizowaniu skutków każdego problemu istotne są działania profilaktyczne. Dążenie do ograniczenia rozmiarów agresji należy rozpocząć od kształtowania sfery emocjonalnej u dzieci i młodzieży.
Mówiąc o przeciwdziałaniu agresji w szkole, wiadomym jest, że mowa jest również o przeciwdziałaniu przemocy – często pojęcia te używane są zamiennie.
Agresję definiuje się jako świadome, zamierzone działanie, mające na celu wyrządzenie komuś szkody – fizycznej, psychicznej lub materialnej. Agresja może być związana z uczuciem złości i Stanowic jeden ze sposobów jej wyrażania. Jednak złość to nie to samo, co agresja. Złość jest naturalnym uczuciem, które można wyrażać na różne sposoby, również konstruktywnie, np. rozmawiając z kimś na ten temat, podejmując próby rozwiązania konfliktowej sytuacji.
W szczególnych warunkach agresja może przeradzać się w przemoc. Mamy nią do czynienia wówczas, gdy osoba słabsza (ofiara) poddana jest przez dłuższy czas negatywnym działaniom osoby lub grupy osób silniejszych (sprawców przemocy).
Dlaczego uczniowie zachowują się agresywnie i stosuje przemoc? Jest wiele czynników, które można wyróżnić, oto najważniejsze z nich:
Ø Czynniki biologiczne;
§ Dziecko o gorącym temperamencie jest bardziej narażone na wytworzenie u siebie wzorca agresywnych zachować;
§ Wysoki poziom hormonów;
§ Zaburzona dynamika przebiegu procesów nerwowych;
Ø Wpływ środowiska rodzinnego;
§ Brak ciepła i zaangażowania w sprawy dziecka ze strony rodziców;
§ Przyzwalająca i tolerancyjna postawa wobec dziecka, szczególnie wobec jego zachowań agresywnych w stosunku do otoczenia;
§ Brutalne, agresywne zachowanie rodzica wobec dziecka;
Ø Wpływ grupy rówieśniczej;
§ Naśladowanie agresywnych zachowań tych osób, które są ważne w grupie;
§ Zmniejszenie kontroli nad swoim agresywnym zachowaniem pod wpływem grupy;
Ø Wpływ środowiska szkolnego;
§ Niewłaściwa reakcja za zachowanie agresywne – reakcje niekonsekwentne, bagatelizowane przez nauczycieli niektórych agresywnych zachowań uczniów;
§ Czynniki związane z relacjami uczeń – nauczyciel – rodzic; sprzeczność interesów, brak autentycznego dialogu i kontaktu;
Odnalezienie czynników mających wpływ na agresywne zachowania uczniów, jest pierwszym etapem w procesie zwalczania agresji w szkole. Następnym i najważniejszym etapem jest zbudowanie szkolnego systemu zapobiegającego przemocy. Jest to zadanie wymagające czasu i podjęcia wielu kroków, a na widoczne zmiany często trzeba poczekać dłuższy czas. Jednak samo już podjęcie takich działań najczęściej poprawia relacje miedzy uczniami, nauczycielami i rodzicami, a to z kolei, jest niezbędnym warunkiem skutecznego radzenia sobie z problemami agresji.
Szkoła jest skomplikowanym systemem i rozwiązywanie problemów agresji na jej terenie wymaga systemowego podejścia. Oznacza to, że podejmowane działania muszą mieć charakter ciągły i systematyczny, a także muszą obejmować całą społeczność szkolną – uczniów, nauczycieli oraz rodziców. Każda z tych grup musi być objęta edukacją na temat agresji i przemocy, a osoby, które potrzebują pomocy, powinny ja otrzymać. Muszą również istnieć jasne, wspólne dla wszystkich zasady i procedury interwencji i postępowania w przypadkach agresji i przemocy – zarówno doraźne, jak i długofalowe.
Aby zwalczać agresję w szkole, należy przede wszystkim umożliwić nauczycielom pogłębienia wiedzy na temat zjawiska agresji. Mowa jest tu szczególnie o uczestniczeniu w różnego rodzaju szkoleń związanych z przeciwdziałaniem agresji w szkole, ale także obadaniu i zakresu tego problemu w danej szkole, konsultacje z rodzicami i uczniami. Każda szkoła powinna mieć opracowany wewnętrzny program profilaktyczny, a w nim opracowane zasady współpracy z uczniami i rodzicami, procedury, formy pracy z uczniami oraz stosowane konsekwencje. Szkoła powinna również stworzyć jasny system norm i zasad szkolnych oraz konsekwencji za ich nieprzestrzeganie. Uczniowie powinni czuć się w szkole bezpiecznie i przyjemnie. Aby tak się stało, szkoła powinna zapewnić swoim podopiecznym atrakcyjne zajęcia pozalekcyjne, ciekawe spędzanie przerw, a także zaufaną osobę, do której uczniowie będą mogli zwrócić się ze swoimi problemami.
Nade wszystko ważne są działania profilaktyczne a nawet terapeutyczne. Stan napięcia i ogólnego podrażnienia sprawia, że u uczniów dochodzi do agresywnego odreagowania. Aby takim sytuacją zapobiec, należy systematycznie organizować zajęcia, na których dzieci będą się uczyć panowania nad własna złościli kontrolowania własnych zachowań i reakcji w stosunku do innych osób. Aby przeciwdziałać skłonność do agresywnych zachowań – należy budować u dzieci silną osobowość i poczucie własnej wartości, które są warunkiem pozytywnego rozwoju społecznego, prawidłowych kontaktów społecznych, a także przyjmowania odpowiedzialności za własne działania. W czasie takich profilaktycznych zajęć, dzieci powinny nauczyć się wzajemnych pozytywnych interakcji, a nie współzawodniczyć ze sobą we wrogiej atmosferze. Dostarczone doświadczenia umożliwią umiejętność współdziałania w grupie oraz nauczą przestrzegania norm grupowych. Efektem pracy nad nawiązaniem i rozwijaniem pozytywnych kontaktów jest pojawienie się pozytywnych uczuć w stosunku do siebie nawzajem oraz przygotowanie do konstruktywnego rozwiązywania konfliktów.
Nauczenie umiejętności prospołecznych daje uczniom możliwość odniesienia sukcesów zarówno w sytuacjach hipotetycznych, jak i rzeczywistych warunkach oraz zapewnienia równowagi w realizacji programów kierowania zachowaniem. Tak więc uczestniczenie w profilaktycznych lub też terapeutycznych zajęciach stwarza uczniom możliwość budowania alternatywnych, społecznie akceptowanych zachowań.
Opracowała
mgr Anna Laczek